Asbest is in het verleden in uiteenlopende toepassingen gebruikt. Het was een goedkoop en multi-inzetbaar materiaal waardoor het op onverwachte plaatsen kan opduiken. Zo komt asbest ook veelvuldig voor in museale objecten. Voorbeelden hiervan zijn industriële objecten, filmprojectoren, tegeltableaus en zelfs schilderijen. Asbestvezels zijn zeer schadelijk voor de gezondheid wanneer ze worden ingeademd. Het is daarom belangrijk om te weten of en waar zich objecten in uw collectie bevinden met asbest. We Conserve biedt verschillende mogelijkheden om asbest op te sporen, analyseren en eventueel te behandelen.

Inventarisatie
We Conserve heeft door de jaren heen vaak te maken gehad met asbest in erfgoed. Onze getrainde medewerkers (Helix Academy ‘Asbestherkenning’) kunnen een inventarisatie maken met alle objecten waarin asbest-verdacht materiaal zit. Vervolgens wordt een plan opgesteld voor het verpakken en bewaren van de objecten. Om zeker te weten of en hoeveel asbest een object bevat moeten monsters worden genomen.

Analyse
Om definitief uit te sluiten of het asbest-verdacht materiaal daadwerkelijk asbest bevat moeten monsters worden genomen. Er wordt hierbij gebruik gemaakt van koolstoftape (kleefmonsters) of een pincet/scalpel (materiaalmonsters). Het monster wordt in een dubbele verpakking (gripzakje + afsluitbare fles) meegenomen naar het lab. Tijdens de monstername worden verschillende veiligheidsmaatregelen genomen: beschermde mondmaskers en kledij, puntafzuiging en een luchtdichte verpakking voor het object. Het monster wordt meegenomen naar het lab en geanalyseerd.

• Materiaalmonsters: semi-kwantitatieve schatting van het massapercentage conform NEN5869.
• Kleefmonsters: geen kwantificering mogelijk, alleen bepaling of er asbestvezels aanwezig zijn.

Daarnaast is het mogelijk om een meting uit te voeren om te bepalen hoeveel vezels er in de lucht aanwezig zijn. Dit kan bijvoorbeeld nuttig zijn in depots waar objecten met asbest zijn gevonden. Bij deze meting wordt lucht aangezogen en gefilterd door een goudfilter. Dit filter wordt middels SEM-analyse het type asbest, aantal vezels en concentratie vezel in de lucht gemeten. Aan de hand hiervan kan worden bepaald of dit de wettelijk bepaalde norm overschrijdt.

Luchtmonster: type asbest, aantal vezels en concentratie vezels.
Voor materiaalmonsters (M) wordt de concentratie bepaald door het uitvoeren van een semi-kwantitatieve schatting van het massapercentage conform NEN5896. Indien < 0,1% wordt gerapporteerd dan is er geen asbest aantoonbaar in het monster. Voor kleefmonsters (K) is het niet mogelijk een kwantificering aan te geven. Indien een dergelijk monsters asbestvezels bevat wordt dit gerapporteerd met (A), als er geen asbestvezels worden aangetroffen wordt dit gerapporteerd met (NA).

Consolidatie
De aanwezigheid van asbest in erfgoed brengt lastig ethische kwesties met zich mee. Omdat het schadelijk is voor de gezondheid kan ervoor worden geopteerd om het uit het object te verwijderen. Hiermee wordt echter de authenticiteit en fysieke integriteit van het object aangetast. Wij zijn daarom sinds een paar jaar bezig met onderzoek naar de consolidatie van asbest. Zo kan het object behouden worden zonder de materialiteit aan te tasten. Wij maken hierbij gebruik van verschillende consolidanten zoals paraloid B72 en methylcellulose. De consolidatie heeft als doel om objecten veilig te kunnen verplaatsen en eventueel tentoonstellen (hierbij wordt wel een luchtdichte vitrine aangeraden).

Methode

• Bepaling type asbest d.m.v. microscopisch onderzoek
• Op basis daarvan wordt de behandeling bepaald
• Uitvoering consolidatie onder asbest omstandigheden (afzuiging, bescherming etc.)
• Test met kleefmonsters in de omgeving en luchtmonster ter controle

Integrated Pest Management of IPM is een methode om plaagdieren in erfgoedinstellingen te voorkomen en controleren. Plaagdieren kunnen veel schade veroorzaken aan uw collectie. Dit kan worden verdeeld in directe schade aan het materiaal (bijv. gaatjes in lijsten door houtworm) of indirecte schade (door bijv. uitwerpselen). Ook kunnen de plaagdieren het gebouw aantasten of een gevaar vormen voor bezoekers. Het is daarom belangrijk om preventieve maatregelen te nemen en daarmee plaagdieren te voorkomen.

We Conserve kan een plan opstellen voor uw instelling waarin 5 stappen voorkomen: voorkomen, blokkeren, detecteren, beperken en bestrijden. Naast het advies kunnen wij ook het IPM uitvoeren voor uw collectie. De nadruk ligt op preventieve maatregelen, maar mocht bestrijding nodig zijn dan gebruiken we milieu- en diervriendelijke bestrijdingsmiddelen.

• Voorkomen: stabiel klimaat hanteren, schoonhouden ruimtes en collecties.
• Blokkeren: gebouw en ruimtes optimaliseren, denk ook aan quarantaineruimtes voor nieuwe collecties.
• Detecteren: door plaatsing van vallen analyseren hoeveel en welke plaagdieren aanwezig zijn.
• Beperken:
• Bestrijden: maatregelen om de plaagdieren te verwijderen, denk aan vallen in de ruimtes en anoxie en vriesbehandeling van de objecten.

Anoxiebehandeling met zuurstofabsorbers
Dit is een non-toxische behandeling van collectiestukken tegen insecten, waarbij het zuurstofgehalte in de lucht verlaagd wordt en temperatuur en RV nauwelijks veranderen. De behandeling duurt enkele weken, aangezien insecten een hele poos zonder zuurstof kunnen overleven.

U ziet ze niet tot het te laat is: schimmels en alle bijbehorende problematieken. Schimmelsporen zijn altijd aanwezig in de lucht maar wachten tot de omstandigheden juist zijn tot ze beginnen te groeien en uw collectie aantasten. Allereerst hebben ze een organische voedingsbodem nodig. Dit kan bestaan uit het materiaal van de objecten zelf maar ook verontreiniging op de objecten biedt schimmels voldoende voeding. Vervolgens moet het klimaat voldoen aan enkele eisen. Dit verschilt per schimmelsoort maar grofweg gaan het hierbij om een relatieve vochtigheid van boven de 65%. In combinatie met warme temperaturen kunnen schimmels in korte tijd explosief groeien en een ruimte overwoekeren. Preventieve maatregelen om te zorgen dat het risico op schimmel wordt geminimaliseerd zijn daarom heel belangrijk. Mocht het toch voorkomen dat er schimmel in de collectie is gesignaleerd kan Art Salvage u helpen bij het determineren van de activiteit en omvang van de schimmel middels een lucht- en contactonderzoek of ARA-kit.

ARA-kit
De ARA-kit is door het Nationaal Archief ontwikkeld om eenvoudig te kunnen bepalen of een schimmel actief is. Met een wattenstaafje wordt een oppervlaktemonster genomen dat vervolgens in een buisje met voedingsbodem wordt geplaatst. Het buisje wordt voor 10 dagen in een broedstoof geïncubeerd bij een temperatuur van 25-30 °C. Als na deze 10 dagen geen schimmel zichtbaar is kan worden aangenomen dat deze niet actief is.

U kunt bij ons de kits kopen, de monsters nemen en door ons laten uitbroeden. Ook zetten we de kits soms in bij onderzoek naar de activiteit van schimmels bij een bepaalde collectie.

Microbiologisch lucht- en contactonderzoek
Om te determineren of een ruimte of collectie te veel schimmelsporen bevat is het noodzakelijk om een lucht- en contactonderzoek te laten uitvoeren. Bij het luchtonderzoek wordt altijd 100 liter lucht per minuut opgezogen in een collector met petrischaaltje. Vervolgens wordt het petrischaaltje voor een bepaalde tijd in de broedstoof geplaatst om de biologische deeltjes uit te laten broeden. Na het uitbroeden worden samples genomen van elke schimmelsoort op de voedingsbodem. De samples worden microscopisch geanalyseerd op soort en kiemgetal. Het kiemgetal bepaald hoeveel koloniën er per 100 liter lucht aanwezig zijn waardoor kan worden vastgesteld of de vastgestelde waarden worden overschreden.

Luchtmonsters worden genomen in combinatie met contactmonsters. Bij een contactmonster wordt met een wattenstaafje een oppervlaktemonster genomen die over de voedingsbodem van een RODAC-plaatje wordt gewreven. Vervolgens worden de biologische deeltjes uitgebroed in de broedstoof. Aan de hand hiervan wordt bepaald welke schimmels zich in het monster bevinden en wat de groeisnelheid is.

Op basis van de lucht- en contactmetingen wordt een rapport opgesteld. In het rapport wordt vastgesteld of de metingen de veilige waarden overschrijden en of er maatregelen moeten worden genomen.

Metingen

• Aantal schimmels en gisten
• Aantal bacteriën
• Aeroob kiemgetal (alleen bij luchtmetingen)
• Determinatie naar soort

Luminometer
De luminometer is een instrument dat kan worden ingezet om de contaminatie op een oppervlakte te meten. Met een speciale swab wordt over een oppervlakte gewreven om een monster te nemen. Vervolgens wordt de swab in de meter geplaatst waarna een reservoir in de swab met speciale vloeistof wordt open geknepen. De vloeistof reageert op de aanwezigheid van adenosine trifosfaat (ATP), een stof die voorkomt in alle levende cellen. Vervolgens wordt met licht gemeten hoeveel ATP er aanwezig. Hoe meer ATP, hoe hoger de contaminatie door levende (micro-)organismen (waaronder schimmels).

De luminometer is dus een handig hulpmiddel bij onderzoek naar schimmels. Omdat elk materiaal uit zichzelf meer of minder organismen bevat is het belangrijk om meerdere metingen uit te voeren. Art Salvage gebruikt de luminometer bij het reinigen van objecten met schimmels. De meting wordt vóór en ná de reiniging uitgevoerd. Bij voldoende verlaging van de ATP concentratie kan worden vastgesteld dat de reiniging is geslaagd.

Wanneer een brand heeft plaatsgevonden in de buurt van een object of collectie, zijn deze vaak aangetast door roet. Roet bestaat uit onvolledige verbranding van koolstofhoudende stoffen. De samenstelling van het roet is afhankelijk van de verbrande materialen. Roet is schadelijk voor veel object omdat het chemische reacties aangaat met het materiaal. Ook kan het bij aanraking steeds verder binnendringen in het materiaal. Daarnaast zijn de koolstofdeeltjes zeer fijn waardoor ze schadelijk zijn voor de gezondheid. Het is daarom belangrijk om het roet zo snel mogelijk te verwijderen.

We Conserve kan een onderzoek uitvoeren om te bepalen tot hoe ver in het gebouw of de ruimte het roet de objecten heeft aangetast. Soms is het met het blote oog niet zichtbaar als zwarte laag maar bevinden zich wel degelijk roetdeeltjes op het object. Om dit te determineren worden kleefmonsters genomen die worden geanalyseerd onder een microscoop. Dit kan zowel op locatie als in ons lab worden uitgevoerd. Op basis van de resultaten kan worden bepaald welke objecten moeten worden gereinigd.

Kwik is een scheikundig element (Hg) en kan worden gedefinieerd als overgangsmetaal. Kwik is de enige metaalsoort die bij kamertemperatuur vloeibaar is. To eind 20e eeuw is kwik veel toegepast in elektronica en verbindingen en natuurlijk in thermometers. Dit betekent dat het mogelijk is dat er objecten gemaakt van kwik in uw collectie aanwezig zijn. Wanneer kwik vloeibaar is geeft het dampen af die zeer schadelijk zijn voor de gezondheid. Het is daarom belangrijk om dergelijke objecten snel te detecteren en af te schermen voor bezoekers en medewerkers.

Om te achterhalen in hoeverre een object dampen vrijlaat kan de kwikconcentratie in de lucht worden gemeten. Het object wordt in een luchtdichte kamer geplaatst waar een luchtpomp wordt geplaatst. De filters worden vervolgens geanalyseerd waarna een conclusie kan worden getrokken.